I. ÖLÜME BAĞLI TASARRUFLARDA ŞEKİL
A. Genel Değerlendirme
Ölüme bağlı tasarrufların yapılmasında ve ortadan kaldırılmasında uyulması gereken bazı kurallar olup; bu kurallar, aynı zamanda tasarruf ve işlem yönünden aranan geçerlilik şartlarıdır. Söz konusu şartlar, ölüme bağlı tasarrufların esasına ilişkin olmayıp, miras bırakanın iradesinin büründüğü ve iradenin hukuk aleminde etki ve sonuç doğurabilmesi için gerekli olan kalıptır. İradenin büründüğü bu kalıp, ölüme bağlı tasarruflarda şekil olarak karşımıza çıkmaktadır.
B. Borçlar Kanunu Işığında Değerlendirme
Borçlar Kanunu’nun 12. maddesi uyarınca sözleşmelerin geçerliliği, kanunda aksi öngörülmedikçe hiçbir şekle bağlı olmayıp; aksinin belirtildiği hallerde şekil, kural olarak geçerlilik şartıdır. Zira kanunda öngörülen şekle uyulmaksızın yapılan sözleşmeler, hukuki sonuç doğurmamaktadır. Bu sebeple taraflarca, sözleşmenin yapılması sırasında kanunda öngörülen geçerlilik şartlarına uyulması gerekmektedir.
Yine sözleşme, tarafların iradelerini karşılıklı ve birbirine uygun olarak açıklamalarıyla kurulmakta olup; irade açıklaması, açık veya örtülü olabilmektedir. Ancak sözleşmelerin şekline ilişkin hükümler saklıdır. Açıklanan hususlar, tek taraflı hukuki işlemler bakımından da geçerlidir.
II. VASİYETNAMELERDE ŞEKİL
A. Vasiyetnamenin Yapılmasında Şekil
1. Vasiyetname Şekillerinin Birden Fazla Oluşu
Vasiyetnamenin şekli denildiğinde, bir vasiyetin geçerli olabilmesi için miras bırakanın irade açıklamasının hangi şekli koşullara uygun olması gerektiği anlaşılmaktadır. Başka bir ifadeyle, bir vasiyetnamenin geçerli şekilde hüküm doğurabilmesi ve bağlayıcı olabilmesi için irade beyanının nasıl açıklanması gerektiği büyük önem arz etmektedir. Bu bakımdan değerlendirme yapıldığında, vasiyetnamelerin birden fazla türde yapılmasının mümkün olduğu, birden farklı şekillerde yapılabildiği ve düzenlenen vasiyetnamelerin, yapılış şekline göre ilgili vasiyet türünün yasada öngörülen şekil şartlarına uyulması suretiyle geçerli olduğu görülmektedir. Örneğin sözlü vasiyetnamenin şekil şartlarına uyulması ile yapılan vasiyet geçerli iken; söz konusu vasiyetin, resmi vasiyetnamenin şekil şartlarına uyulmadığından bahisle geçersiz olduğu ileri sürülememektedir. Aynı husus, el yazılı vasiyetname için de geçerli olup; bu halde el yazılı vasiyetnamenin, sözlü vasiyetten yahut resmi vasiyetnameden farklı şekilde düzenlendiğinden bahsedilememektedir.
2. Vasiyet Türleri ve Şekilleri
Vasiyet, resmî şekilde veya miras bırakanın el yazısı ile ya da sözlü olarak yapılabilmektedir. Vasiyetname, birden fazla vasiyet türünden hangisi ile yapılmakta ise, o şekle ilişkin koşullara uyulması gerekmektedir.
a. Resmî Vasiyetname
a.1. Genel Bilgi
Vasiyetname türlerinden ilki, resmî vasiyetnamedir. Resmî vasiyetname, iki tanığın katılmasıyla resmî memur tarafından düzenlenmekte olup; resmî memur, sulh hâkimi, noter veya kanunla kendisine bu yetki verilmiş diğer bir görevlidir.
a.2. Miras Bırakan Tarafından Okunan ve İmzalanan Resmî Vasiyetname
Miras bırakan tarafından okunan ve imzalanan resmî vasiyetnamede miras bırakan, ölümünden önce arzularını resmî memura bildirmekte ve memur tarafından vasiyetname yazılmakta veya yazdırılmakta ve okuması için miras bırakana verilmektedir. Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesi sırasında miras bırakan ile resmî memur dışında iki tanık da bulunmaktadır. Vasiyetname, miras bırakan tarafından okunup imzalanmakta ve memur, vasiyetnameyi tarih koyarak imzalamaktadır. Vasiyetnameye tarih ve imza konulduktan hemen sonra miras bırakan, vasiyetnameyi okuduğunu, bunun son arzularını içerdiğini memurun huzurunda iki tanığa beyan etmekte ve tanıklar, bu beyanın kendi önlerinde yapıldığını ve miras bırakanı tasarrufa ehil gördüklerini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalamaktadır. Ancak vasiyetname içeriğinin tanıklara bildirilmesi zorunlu değildir. Başka bir ifadeyle, tanıkların vasiyetnamenin içeriğine vakıf olmaları yönünde bir şart bulunmamaktadır.
a.3. Miras Bırakan Tarafından Okunamayan ve İmzalanamayan Resmî Vasiyetname
Miras bırakan tarafından okunamayan ve imzalanamayan resmî vasiyetnamede miras bırakan, vasiyetnameyi bizzat okuyamamakta veya imzalayamamaktadır. Bu halde memur, vasiyetnameyi iki tanığın önünde miras bırakana okumakta ve bunun üzerine miras bırakan, vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan etmektedir. Bu durumda tanıklar, hem miras bırakanın beyanının kendi önlerinde yapıldığını ve onu tasarrufa ehil gördüklerini hem vasiyetnamenin kendi önlerinde memur tarafından miras bırakana okunduğunu ve onun vasiyetnamenin son arzularını içerdiğini beyan ettiğini vasiyetnameye yazarak veya yazdırarak altını imzalamaktadır.
a.4. Resmî Vasiyetnamenin Miras Bırakan Tarafından Okunduğu ve İmzalandığı Durumlar ile Okunamadığı ve İmzalanamadığı Durumlarda Geçerli Olan Ortak Hükümler
a.4.1. Düzenlemeye Katılma Yasağı
Resmî vasiyetnamenin düzenlenmesinde, fiil ehliyeti bulunmayanlar, bir ceza mahkemesi kararıyla kamu hizmetinden yasaklılar, okur yazar olmayanlar, miras bırakanın eşi, üstsoy ve altsoy kan hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri, memur veya tanık olarak katılamamakta ve resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine katılan memura ve tanıklara, bunların üstsoy ve altsoy kan hısımlarına, kardeşlerine ve bu kişilerin eşlerine, o vasiyetname ile kazandırmada bulunulamamaktadır.
a.4.2. Vasiyetnamenin Saklanması
Resmî vasiyetnameyi düzenleyen memur, vasiyetnamenin aslını saklamakla yükümlü olup; işbu hüküm, emredici niteliktedir.
b. El Yazılı Vasiyetname
Miras bırakan, vasiyetini resmî vasiyetname yerine el yazılı vasiyetname şeklinde de düzenleyebilmektedir. Ancak el yazılı vasiyetnamenin geçerliliği için vasiyetin yapıldığı yılın, ayın ve günün gösterilmesi ile başından sonuna kadar miras bırakanın el yazısıyla yazılması ve imzalanması gerekmektedir. El yazılı vasiyetname, saklanmak üzere açık veya kapalı olarak notere, sulh hâkimine veya yetkili memura bırakılabilmektedir. Görüldüğü üzere, resmî vasiyetnamenin düzenleyen memur tarafından saklanması gerekli ve zorunlu iken; aynı husus, el yazılı vasiyetname yönünden geçerli değildir. Başka bir ifadeyle, el yazılı vasiyetnamenin notere, sulh hakimine veya yetkili memura bırakılmaması, vasiyetnamenin geçerliliğine etki etmemektedir. Bu sebeple el yazılı vasiyetname, miras bırakan tarafından istenirse yasada sayılan yerlere bırakılabilmekte, aksi halde kendi nezdinde saklanabilmektedir.
(Yazının 2. bölümü, yarın yayımlanmaktadır..)
