I. ADLİ YARDIM VE ADLİ YARDIMIN AMACI
A. Adli Yardım Nedir?
Adli yardım, mali gücü yetersiz olanların dava açma hakkından yoksun kalmaması için getirilmiş bir ilke olup; mali olanakları yetersiz kişilerin dava harç ve masraflarından muaf tutulması ve kendileri için baro tarafından ücret ödemeksizin avukat görevlendirilmesidir. Bu bakımdan adli yardımın sağladığı faydaların, yargı harç ve masraflarında muafiyet ile ücret ödemeden avukatlık hizmetinden yararlanma şeklinde iki ana kola ayrıldığı görülmektedir. 
B. Adli Yardımın Amacı
Adli yardımın amacı; bireylerin hak arama özgürlüklerinin önündeki engelleri aşmak ve hak arama özgürlüğünün kullanımında eşitliği sağlamak üzere, avukatlık ücretini ve yargılama giderlerini karşılama olanağı bulunmayanların avukatlık hizmetlerinden yararlandırılması ile yargısal sürece katılımın kolaylaştırılması ve çoğu halde mümkün kılınmasıdır. Zira adli yardım ile mali gücü dava açmaya elverişli olmayan kimsenin, yargılama harç ve giderlerinden muaf tutulması ile harç ödemeksizin dava açmasına imkan tanınmakta ve avukatlık ücreti ödemeksizin bir avukatın hukuki hizmet ve desteğinden yararlanması sağlanmaktadır. 
II. ADLİ YARDIM MÜESSESESİNİN UYGULANMA ALANI VE DÜZENLENME YERİ
A. Uygulanma Alanı
Adli yardım müessesesi; hukuk davalarında, idari davalarda ve icra takiplerinde uygulama alanı bulmaktadır. Bu kapsamda öncelikle ceza davalarında adli yardım talep edilemeyeceği bilinmelidir. Ancak bu husus, ceza davalarında avukatlık hizmeti ile avukatın hukuki desteğinin sunulmadığı anlamına gelmemekte, aksine ceza uyuşmazlıklarında da soruşturma ve kovuşturma evreleri bakımından sıklıkla avukat görevlendirmeleri yapılmaktadır. Bu husus ise, adli yardım müessesesinden farklı olarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile düzenleme alanı bulmaktadır.
B. Düzenlenme Yeri
Adli yardım müessesesinin birden çok hukuki metinde yer aldığı görülmekle; bunlar HMK, İYUK ve yönetmelik hükümleri olarak karşımıza çıkmaktadır. 
1. 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)
Adli yardımın temel yasal dayanağı, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu olup; müessese, yasanın 334-340 arası maddelerinde düzenlenmektedir.
2. 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu (İYUK)
İdari yargıda adli yardım için, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na atıf yapıldığı görülmektedir. Bu kapsamda İYUK madde 31’de “Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu ile Vergi Usul Kanunu’nun uygulanacağı haller” başlığı ile işbu kanunda hüküm bulunmayan hususlarda adli yardım hallerinde ve diğer sayılan hallerde Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu hükümlerinin ve maddenin 2. fıkrasında İYUK’ta ve 1. bent uyarınca Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’na atıfta bulunulan haller saklı kalmak üzere, vergi uyuşmazlıklarının çözümünde Vergi Usul Kanunu’nun ilgili hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.
3. Türkiye Barolar Birliği Adli Yardım Yönetmeliği
Türkiye Barolar Birliği Adli Yardım Yönetmeliği ile barolara yapılacak adli yardım talepleri, başvuru sonrası aşamalar ve avukat görevlendirmeleri düzenlenmektedir.
III. ADLİ YARDIMDAN YARARLANACAK KİŞİLER İLE ANAYASA MAHKEMESİ’NİN İPTAL HÜKMÜ
A. Adli Yardımdan Yararlanacak Kişiler
1. Vatandaşlar
Adli yardımdan kimlerin yararlanacağı, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 334. maddesinde düzenlenmiştir. Bu kapsamda kendisinin ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan kimseler, iddia ve savunmalarında, geçici hukuki korunma taleplerinde ve icra takibinde, taleplerinin açıkça dayanaktan yoksun olmaması kaydıyla adli yardımdan yararlanabilmektedir.
2. Kamuya Yararlı Dernek ve Vakıflar
Yasal düzenleme uyarınca, kamuya yararlı dernek ve vakıflar, iddia ve savunmalarında haklı göründükleri ve mali açıdan zor duruma düşmeden gerekli giderleri kısmen veya tamamen ödeyemeyecek durumda oldukları takdirde adli yardımdan yararlanabilmektedir. Ancak söz konusu hüküm, iptali sebebiyle Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararının yürürlüğe gireceği tarihe kadar uygulama alanı bulacaktır. 
3. Yabancılar
Yabancıların adli yardımdan yararlanabilmeleri, belirtilen koşulların yanı sıra ayrıca karşılıklılık şartına bağlı tutulmaktadır. 
B. Anayasa Mahkemesi’nin İptal Hükmü
21/11/2024 tarih, 32729 sayılı Resmi Gazete ile yayımlanan, 2024/78 Esas, 2024/164 Karar sayılı, 24/09/2024 karar tarihli Anayasa Mahkemesi kararı ile, 12/01/2011 tarihli ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 334. maddesinin (2) numaralı fıkrasında yer alan “Kamuya yararlı dernek ve vakıflar,…” ibaresinin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline, işbu kararın Resmî Gazetede yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra (21/08/2025) yürürlüğe girmesine karar verilmiştir. Bu doğrultuda kamuya yararlı dernek ve vakıflar dışında kalan tüzel kişiler de Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararının yürürlük tarihinden itibaren adli yardım başvurusunda bulunabilecek ve şartları taşımaları halinde adli yardımdan faydalanabilecektir. 
(Yazının 2. Bölümü yarın yayımlanacaktır.)